روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری فدراتیو برزیل در یک نگاه
الف- تاریخچه و اهمیت روابط ایران با برزیل
روابط دو کشور ایران و برزیل روابطی تاریخی است و بیش از یک قرن قدمت دارد. در سال 1282 هجری شمسی (برابر با 1902 و 1903 میلادی) اسحاق خان مفخم الدوله وزیر مختار ایران در واشنگتن سفرهایی به چند کشور آمریکای جنوبی داشت و با کشورهای این منطقه از جمله برزیل، آرژانتین، اروگوئه، مکزیک و شیلی عهدنامه مودت و تجارت به امضاء رساند. اگرچه روابط سیاسی بین دو دولت از همان زمان برقرار گردید ولی تاسیس سفارت در برزیل حدود سه دهه بعد صورت گرفت.
برای اولین بار در سال 1314 (1935) سفیر ایران در آرژانتین به عنوان سفیر آکردیته در برزیل معرفی شد و نهایتا در 14 مرداد 1322 سفارت ایران در ریو دو ژانیرو پایتخت وقت برزیل تاسیس گردید و تا سال 1339 (1960) در آن شهر فعالیت می کرد. همزمان با انتقال پایتخت برزیل از ریو دو ژانیرو به برازیلیا در سال 1339 (1960) سفارت ایران به عنوان اولین سفارتخانه در برازیلیا توسط آقای ژوزلینو کوبیچکک، رئیس جمهور وقت برزیل افتتاح گردید.
با عنایت به موقعیت جغرافیایی دو کشور (ایران در خاورمیانه و آسیای غربی و برزیل در آمریکای جنوبی)، ظرفیت های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و منافع مشترک در عرصه های دوجانبه، منطقه ای و بین المللی، روابط دو کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. همچنین عضویت دو کشور در سازمان ملل متحد و دیگر سازمان های بین المللی و مشارکت فعال در تصمیمات بین المللی با توجه به مواضع نزدیک طرفین، بر اهمیت روابط و همکاری بین دو کشور می افزاید. دو کشور در این مدت در مورد موضوعات مختلف دوجانبه، منطقه ای و بین المللی همکاری داشته اند.
ب- دیدارهای دوجانبه و تبادل هیاتها
در بخش سیاسی روابط دو کشور بر اساس اصل احترام متقابل و منافع مشترک استوار می باشد و طی بیش از یک قرن گذشته روند رو به رشدی داشته است. در این مدت تبادل هیاتهای عالیرتبه بین دو کشور در سطوح مختلف انجام گرفته و ادامه دارد. وزرای امور خارجه دو کشور بارها در تهران، برازیلیا و یا در مقر سازمان های بین المللی با یکدیگر ملاقات و در مورد موضوعات روابط دوجانبه و همکاری در دیگر امور مورد علاقه طرفین، گفتگو و تبادل نظر نموده اند. همچنین وزیر علوم و فناوری برزیل در اسفند 1388 و وزیر توسعه و صنایع و تجارت آن کشور در فروردین 1389 به تهران سفر نموده اند. بعد از تشکیل سازوکار رایزنی های سیاسی از سال 1379، معاونین سیاسی وزرای امور خارجه دو کشور در تهران و برازیلیا با یکدیگر ملاقات و رایزنی نموده اند که آخرین مورد آن تا پایان سال میلادی 2017 به ملاقات آقای گارسیا لیما، معاون وقت امور سیاسی وزیر خارجه برزیل با آقای تخت روانچی، معاون وقت اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه ایران در تهران در فروردین ماه 1395 بر می گردد.
در مهر 1388 روسای جمهور وقت دو کشور در حاشیه اجلاس سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با یکدیگر ملاقات نمودند. آقای احمدی نژاد در آذر ماه 1388 به برزیل سفر نمود. همچنین آقای لولا داسیلوا رئیس جمهور وقت برزیل در اردیبهشت 1389 به تهران سفر کرد که طی این سفر آقای لولا داسیلوا در اجلاس گروه 15 در تهران شرکت نموده و «بیانیه تهران» با مشارکت سه کشور ایران، برزیل و ترکیه به امضا رسید. در جریان این سفرها همچنین چندین سند همکاری در زمینه های مختلف بین دو کشور به امضا رسید.
مناسبات دو کشور در دولت های یازدهم و دوازدهم جمهوری اسلامی ایران و دوران پسابرجام تداوم داشته و روندی رو به رشد را طی می کند. سرآغاز این مناسبات را می توان سفر وزیر امور خارجه وقت برزیل به تهران برای شرکت درمراسم تحلیف آقای حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران و نیز ملاقات آقای روحانی و خانم دیلما روسف، رئیس جمهور وقت برزیل در مهرماه 1394 و در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک دانست.
اهم تبادل هیات ها در دولت های یازدهم و دوازدهم و تا دیماه 1396(پایان 2017) عبارت است از سفر وزیر امور خارجه وقت برزیل، آقای آنتونیو د آگویار پاتریوتا به تهران در سال 1392 برای شرکت در مراسم تحلیف جناب آقای روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، سفر آقای کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران به برزیل در سال 1393، سفر وزیر وقت امور خارجه برزیل، آقای مائورو ویرا به تهران در شهریور 1394 و فراهم شدن زمینه برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی، سفر آقای طیب نیا، وزیر وقت اقتصاد جمهوری اسلامی ایران به برازیلیا در مهر ماه 1394 و همچنین در سال 1395 برای شرکت در کمیسیون مشترک اقتصادی، سفر وزیر صنعت برزیل به تهران به همراه یک هیات بزرگ 60 نفره از صاحبان صنایع و فعالان اقتصادی در آبانماه 1394 به تهران و دو سفر وزیر معادن و انرژی برزیل در سال های 1395 و 1396 به تهران.
همچنین در مهرماه 1396 وزرای امور خارجه دو کشور، آقایان دکتر محمدجواد ظریف و آلویسیو نونس فریرا، در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با یکدیگر ملاقات و راه های گسترش و تعمیق هرچه بیشتر روابط دوجانبه در ابعاد مختلف را بررسی کردند.
لازم به ذکر است که در سال 1394 برزیل رای خود در خصوص قطعنامه ضد ایرانی به اصطلاح، «وضعیت حقوق بشر در ایران» که هرساله توسط کانادا در مجمع عمومی سازمان ملل ارائه می شود را از مثبت به ممتنع تغییر داد. در حال حاضر گفتگوهای حقوق بشری میان دو کشور برقرار است که دور اول آن در سال 1395 با حضور هیاتی از ایران به ریاست دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضاییه، در برازیلیا برگزار گردیده است.
در آخرین و مهم ترین تحول روابط دوجانبه طی سال های اخیر، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، دکتر محمدجواد ظریف در تاریخ 21 فروردین 1397 (10 آوریل 2018) در رأس یک هیات عالیرتبه سیاسی و اقتصادی و به همراه حدود 100 تن از فعالان اقتصادی بخش خصوصی و دولتی به برازیلیا سفر نمود.
در این سفر علاوه بر برگزاری نشست اقتصادی میان فعالان اقتصادی دو کشور در کنفدراسیون صنایع برزیل و نیز ملاقات های مقامات دولتی همراه وزیر محترم، از جمله معاون بین الملل بانک مرکزی با مقامات برزیلی، دکتر ظریف با وزیر امور خارجه و رئیس جمهور برزیل دیدار نمود.
در این سفر همچنین چهار سند مهم قضایی (توافقنامه های استرداد مجرمین، انتقال محکومین به حبس، معاضدت قضایی متقابل در امور مدنی و معاضدت قضایی متقابل در امور کیفری) و یک یادداشت تفاهم همکاری میان سازمان غذا و داروی ایران و انویسای برزیل به امضای طرفین رسید.
دکتر ظریف همچنین در این سفر با حضور در موسسه آموزش های دیپلماتیک برزیل، ریوبرانکو در جمع تعدادی از سفرا و دیپلمات های خارجی مقیم برازیلیا و نیز دانشجویان این موسسه (دیپلمات های آینده برزیل) سخنرانی نمود و در پایان این سخنرانی در حضور ایشان، یک یادداشت تفاهم همکاری میان دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه و موسسه آموزش های دیپلماتیک برزیل (ریوبرانکو) به امضا رسید.
ج- اسناد و توافقنامه های امضا شده
از زمان امضای سند موافقتنامه همکاری فرهنگی بین دو کشور در سال 1336 تا فروردین 1397 (آوریل 2018) تعداد 66 موافقتنامه، یادداشت تفاهم و اسناد مختلف در حوزه های سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی و علمی- آموزشی میان تهران و برازیلیا به امضا رسیده است.